ترمه بافی

 یزد، خانه ترمه ایران ترمه‌بافی یکی از هنرهای اصیل و سنتی در یزد می‌باشد که تولید آن از دیرباز تاکنون در این دیار رونق داشته است. بافت و طرح‌های به‌کاررفته در ترمه با ترقی‌های چشمگیری روبرو بوده و ازاین‌روست که همواره گردشگران داخلی و خارجی بدان توجه داشته‌اند. شاید بتوان به‌صراحت گفت که یزد قطب نساجی کشور است؛ چراکه از قدیم در رشته‌های مختلف نساجی نظیر: ترمه‌بافی، زری‌بافی، شَمدبافی، دارایی بافی، چادرشب بافی، دستمال بافی، احرامی بافی، دندانی بافی و... فعالیت داشته و امروزه نیز با تولید و عرضه بهترین و زیباترین منسوجات، زبانزد عام و خاص شده است. ترمه یکی از منسوجات قدیمی و با اصالت یزد است که توجه مردم هنرپرور یزد بدان رونقی مثال‌زدنی داده و بالطبع توانسته جایگاه ویژه خود را در بین آثار صنایع‌دستی همچنان حفظ نماید.  تاریخچه ترمه ترمه پارچه زیبا و کم‌نظیری است که قدمت آن به اوایل دوره صفویه بازمی‌گردد و ذوق و سلیقه هنرمندان ایرانی را به رخ جهانیان می‌کشد. دوران اوج و شکوفایی ترمه‌بافی به دوران شاه‌عباس صفوی می‌رسد. این اثر امروزه در چند شهر محدود ازجمله یزد تولید می‌شود که به یکی از سوغاتی‌های باارزش این استان تبدیل شده است. لازم به ذکر است که برخی، زرتشتیان را پایه‌گذار هنر ترمه‌بافی می‌دانند و معتقدند که از آن برای دوخت لباس‌های سنتی و مذهبی بهره می‌گرفته‌اند  ترمه و ویژگی های آن   شاید برای برخی افراد این سؤال پیش‌آمده باشد که ترمه چیست و یا چه تفاوت‌هایی با دیگر منسوجات دارد؟! دراین‌باره باید گفت که: ترمه، پارچه‌ای لطیف و گران‌بهاست که این پارچه منقش، از دو سری نخ تاروپود که از جنس کرک و پشم و یا ابریشم است، بافته‌ شده و طرح‌های اصیل و سنتی نیز بر آن خودنمایی می‌کند. ترمه در رنگ‌های متنوع زرشکی، قهوه‌ای، آبی و سبز وجود دارد و همین تنوع رنگ سبب جلب‌توجه بیشتر گردشگران به این اثر شده است  انواع نقش و بافت ترمه طراحی و نقوشی که بر روی ترمه منعکس‌شده شامل نقش‌هایی نظیر: بته‌جقه، گل‌های شاه‌عباسی، بته خرقه، شاخ گوزنی، امیری، راه‌راه (محرمات)، بته سروی و بته بادامی است که نمادهایی از فرهنگ اصیل ایرانی در آن‌ها دیده می‌شود. نقش بته‌جقه شایع‌ترین نقشی است که بر روی پارچه‌های ترمه‌ای دیده می‌شود. این نقش، طرحی از سروی خمیده است که طبق عقاید زرتشتیان، بیانگر خضوع در برابر معبود (اهورامزدا) و از نمادهای اصیل فرهنگ ایرانی است.  همچنین ترمه انواع مختلفی دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:  کشمیری: یکی از مرغوب‌ترین انواع ترمه هست که به نقش‌های بته‌جقه، شاخ گوزنی و درختی منقش می‌باشد.  ترمه شال راه‌راه (محرمات): این نوع ترمه در دو نوع باریک و پهن است که افراد مطابق با سلیقه خود آن را تهیه می‌کنند.  اتابکی: این ترمه از پشمی لطیف تهیه می‌شود و از نوع کشمیری است.  چهرقدی: از ترمه چهرقدی برای بقچه و یا روسری که در دو نوع لچک ترنجی و گل‌دار بوده، استفاده می‌شده است.  ترمه شال‌بندی: طرح آن شبیه به لانه زنبور است که داخل هر خانه از آن، یک گل یا یک بته جای گرفته است.  زمردی: اعلاترین و بهترین نوع ترمه كشمیری است كه پس‌زمینه‌ای نیلی‌رنگ با نقش‌های بته‌جقه به همراه رنگ سبز زمردی دارد.  ترمه شال كرمان: به تمام ترمه شال‌های بافت كرمان که انواع گوناگونی دارد، گفته می‌شود.  امیری: این ترمه از نوع درباری و از نمونه‌های اعلای كشمیری است که عموماً نقش آن را بته‌جقه و شاخ گوزنی تشکیل می‌دهد.  ترمه یزدی: این نوع ترمه، به ترمه‌های بافت منطقه یزد گفته می‌شود كه اكثراً یا راه‌راه بوده و یا با گل‌های شاه‌عباسی منقش شده اند که بسیار گران‌بها می‌باشند.  کاربرد و محصولات ترمه ترمه از آن دسته آثار هنری است که از دیرباز بسیار موردتوجه علاقه‌مندان و گردشگران بوده و از گذشته تا امروزه مصارف متعدد و متنوعی داشته است؛ مثلاً در گذشته جهت مصارفی مانند لباس‌های اشرافی، پرده، خلعتی، جانماز و... بکار گرفته می‌شده و امروزه هم در زمینه‌های مختلفی نظیر مبلمان، کوسن، جانماز، پشتی، کیف و کفش و مصادیقی ازاین‌دست استفاده می‌شود. البته امروزه هنرمندان با انجام کارهای هنری زیبا و فراوانی نظیر سرمه‌دوزی، ملیله‌دوزی و... بر روی ترمه، این اثر هنری را چشم‌نوازتر و جذاب‌تر کرده‌اند. باید یادآور شد که در زمان‌های قدیم، بیشتر مصرف‌کنندگان ترمه از گروه رجال و پادشاهان بودند و چون این محصول جزو کالاهای نفیس و گران‌قیمت به‌حساب می‌آمده، مردم عادی از خرید ترمه ناتوان بوده‌اند؛ ولی امروزه علاوه بر اقشار پردرآمد، اقشار متوسط هم در گروه خریداران آن قرار گرفته‌اند. لازم به ذکر است که ترمه‌ها بر اساس تعداد رنگ نخ‌های استفاده‌شده و همچنین تراکم بافت، ارزش‌گذاری می‌شوند و در رده‌های مختلف قیمت جای می‌گیرند

صولاً ترمه به علت بافت منحصربه‌فرد و تراکم زیاد پودهایش، از مقاومت نسبی در برابر شست‌وشو و نور آفتاب برخوردار است؛ اما بااین‌وجود بازهم بزرگ‌ترین عامل رنگ‌پریدگی ترمه، نور و رطوبت است؛ چراکه قسمت‌های سیاه آن در برابر حرارت و نور، حساس‌تر بوده و سریع‌تر حرارت را جذب می‌کند. همچنین بید از دشمنان اصلی پارچه ترمه است که می‌بایست در این زمینه اقدامات لازم نظیر استفاده از نفتالین انجام گیرد. نکته قابل‌توجه درباره ترمه، موضوع شست‌وشوی آن است؛ زیرا علاوه بر لطیف بودن جنس خود پارچه، معمولاً ترمه با یراق و آستر همراه است و به همین علت است که شستن ترمه به محصول آسیب خواهد رساند و ازاین‌رو بهترین راه‌حل، خشک‌شویی می‌باشد   وضعیت رونق ترمه در گذشته، صنعت و هنر ترمه‌بافی از رونق بالایی برخوردار بوده؛ ولی شاید بتوان گفت که امروزه با ورود ماشین‌های صنعتی، متأسفانه تولید ترمه‌بافی دستی و به سبک سنتی، منسوخ شده است. امروزه ترمه‌های زیبا و باکیفیتی که توسط دستگاه‌های صنعتی در یزد تولید و عرضه می‌شوند، با بکار بردن نقوش اصیل و قدیمی سعی در حفظ اصالت این هنر کرده‌اند و با ایجاد تنوع در محصولات به جذابیت آن افزوده‌اند. البته باید توجه داشت که کپی‌برداری از نقش‌های ترمه اصیل ایرانی و استفاده از نخ‌های نامرغوب یکی از آفت‌هایی است که برای خرید ترمه اصل باید به آن دقت کرد.